تقویت و تشویق کودکان در زمان و مکان مناسب یکی از بهترین روش‌های تربیتی برای ایجاد و تغییر رفتار در کودکان است. متاسفانه در فرهنگ‌های مختلف به طور سنتی از تنبیه به صورت های مختلف در مقابل رفتارهای نامطلوب کودکان استفاده می‌شود. این درحالی است که از تشویق به طور محدود و معدود استفاده می‌شود. وقتی از والدین در مورد تشویق نکردن کودکان پرسیده شد، بیشتر آن‌ها اصطلاحا پررو شدن و زیاده خواه شدن کودک را بهانه‌ای برای عدم ارائه تشویق می‌دانستند. تبعات منفی و آسیب‌هایی که کودکان این خانواده‌ها در بزرگسالی نشان داده‌اند، اهمیت موضوع را دو چندان می‌کند. در ادامه انواع روش‌های تشویق را در زمان مناسب ارائه داده‌ایم.

منبع : تشویق کودکان

تشویق کودکان در مقایسه با سایر روش های تربیتی

تشویق و تنبیه دو روش متضاد برای تغییر یا ایجاد یک رفتار در کودک هستند. معمولا والدین برای کاهش رفتار ناسازگار از تنبیه استفاده می‌کنند، در حالی که تنبیه تنها در کوتاه مدت موثر بوده و در بلند مدت حتی تاثیر عکس می‌تواند داشته باشد. برای جلوگیری از تکرار رفتار نامطلوب شما می‌توانید هم از تشویق و هم از تنبیه استفاده کنید. در صورتی که به درستی و به جا این دو روش را به کارگیرید، مسلما به نتیجه مطلوب خواهید رسید. برای آشنایی با روش های تنبیه کودکان کلیک کنید.

انواع پاداش و تشویق برای کودکان

بر اساس موقعیت و ویژگی‌های کودک می‌توان از 4 شیوه تقویت و تشویق استفاده کرد. به طور کلی بهتر است برای تقویت رفتار مطلوب کودک بر اساس نوع موقعیت از تمام روش‌های تقویت و تشویق همراه با سبک فرزندپروری مقتدرانه استفاده کنید. در صورت موثر نبودن روش‌های زیر حتما مشاوره کودک دریافت کنید.

1- پاداش و تشویق احساسی

دیده شدن و محبت دیدن از مهم‌ترین نیازهای کودک هستند. بغل کردن، لبخند زدن، تایید رفتار کودک با حرکات سر، تماس چشمی، نوازش کردن و… همگی نوعی تشویق و تقویت کودک محسوب می‌شوند. والدین با استفاده از این نوع تشویق‌ها موجب افزایش عزت نفس و اعتماد به نفس در کودک خود شده و او را برای زندگی در اجتماعی بزرگتر (خارج از خانواده) آماده می‌کنند. توجه داشته باشید که تشویق‌ها باید بلافاصله و یا با فاصله زمانی کوتاه با رفتار مطلوب اتفاق بیافتند، به طوری که کودک متوجه علت دریافت تشویق شود، اگر برعکس در زمان انجام رفتارهای ناسازگار، او را حتی به صورت نمایشی و دروغین مورد تشویق و تایید قرار دهید، کودک رفتار نامطلوبش را افزایش می‌دهد، زیرا یاد می‌گیرد که انجام اینگونه رفتارها نیز باعث افزایش توجه والدین می‌شود.

در نتیجه به جای تلاش و سعی در کاهش کاهش رفتارهای نامطلوب، در صدد افزایش رفتارهای مناسب کودک باشید، زیرا در این شرایط کودک متوجه می‌شود که برای دریافت پاداش و جلب توجه والدین باید رفتار مطلوبی از خودش نشان دهد و با رفتار نامطلوب توجه لازم را دریافت نمی‌کند.

2- پاداش و تشویق کلامی

استفاده از کلمات و جملات نیز یکی از دیگر از راه های تشویق کودک هست. هر کسی دوست دارد مورد تایید و تمجید قرار بگیرد، تجربه این لذت از جانب والدین موجب قوی شدن شخصیت کودک و بی‌نیاز شدن او از توجه کاذب در بزرگسالی خواهد شد؛ زیرا تشویق کلامی باعث افزایش احساس ارزشمندی کودک می‌شود. برای اجرای تقویت و پاداش به شیوه کلامی بهتر است نوع رفتاری که باعث شده کودک را تشویق کنید در ابتدا کامل توضیح دهد و بعد از آن کودک را مورد تایید و تمجید خود قرار دهید. در چنین شرایطی کودک یاد می‌گیرد که برای دریافت پاداش و تشویق کلامی باید رفتارهایی از آن دست نشان دهد.

3- پاداش و تشویق مادی

یک نوع دیگر از پاداش‌هایی که می‌توان برای تقویت رفتار کودکان در نظر گرفت پاداش و تشویق مادی است. برخی از کودکان از پاداش و تشویق‌های مادی لذت زیادی می‌برند. این دسته از پاداش‌ها شامل لوازمی می‌شود که کودک به داشتن آن‌ها علاقه دارد. از جمله این لوازم می‌توان به اسباب‌بازی، لباس، پول و… اشاره کرد. توجه داشته باشید که استفاده فقط از این روش تشویقی به بعد احساسی کودک صدمه خواهد زد.

4- پاداش و تشویق مبتنی بر انجام یک فعالیت یا تفریح

علاوه بر موارد فوق تفریحات و فعالیت‌های لذت بخش برای کودک هم می‌تواند به عنوان پاداش و تشویق در نظر گرفته شود. مهمترین نکته در ارتباط با این نوع از پاداش این است که تفریح و فعالیت باید از نظر کودک خوشایند و لذت بخش باشد نه از نظر والدین. رفتن به پارک، وقت گذرانی در موزه‌های علمی، آشپزی کردن با کودک، دعوت کردن دوستان فرزندتان و… همگی می‌توانند موجب تشویق کودک‌تان برای انجام رفتارهای مطلوب شوند.

کاهش رفتار نامطلوب از طریق تشویق کودک

رفتارهای نامطلوب و ناسازگار کودک با توجه به فرهنگ، خانواده، اجتماع، خلقیات کودک و … متفاوت است. هر کودکی در هر جایگاه و موقعیتی رفتارهای نامطلوبی خواهد داشت که با اتخاذ روش‌های تربیتی مناسب می‌توانید آن ها را متوقف کنید. همانطور که گفتیم تنبیه به عنوان روشی بلند مدت موثر نیست؛ پس باید تا حد امکان به طور محدود از آن استفاده کرد. در بلند مدت با برقراری ارتباط صمیمانه با کودک خود می‌توانید تاثیر بیشتری بر روی او بگذارید. با نادیده گرفتن رفتارهای ناخوشایند کودک او را از توجه خود محروم کنید، این موضوع برای کودک اهمیت زیادی دارد، پس نیازی به داد زدن و تنبیه بدنی نیست، عشق او به شما موجب حرف شنوی‌اش خواهد شد، پس با تنبیه میان خودتان شکاف ایجاد نکنید.

توجه داشته باشید که الگوی اصلی کودک، خود شما هستید، اگر رفتاری نامناسب دائم از طرف او تکرار می‌شود، بهتر است برای یکبار هم شده به الگویی که برای او ساختید نگاه کنید و ایراد را در خودتان جویا شوید. 

تقویت رفتار کودک با استفاده از روش جدول ستاره

یکی از روش‌های مناسب تقویت رفتار انجام آن از طریق روش جدول ستاره است. ابزارهای لازم برای اجرای این روش شامل یک تخته و ستاره برچسب‌دار می‌باشد، در صورت نبود این ابزار می‌توان از یک تخته و ماژیک برای کشیدن ستاره استفاده کرد.

در این روش روزهای هفته را در یک طرف جدول می‌کشند و برای هر کار مطلوب کودک یک ستاره در نظر می‌گیرند. سپس برای استفاده از این ستاره‌ها باید قوانینی مشخص کرد. این قوانین می‌تواند به صورت قرار دادی با کودک بسته شود، برای مثال با کودک قرار بگذارید که پس از هر 5 یا 10 ستاره می‌تواند پاداشی داشته باشد. نکته‌ای که باید در نظر گرفت این است کودک با انجام رفتار اشتباه یک ستاره از دست می‌دهد، در نتیجه کودک برای بدست آوردن پاداش باید رفتار مطلوب انجام دهد.

والدین در ارتباط با شیوه اجرای این روش باید کاملاً مقتدرانه و قاطعانه عمل کنند، قاطعانه رفتار کردن والدین به منظور تهدید کردن یا تنبیه کردن کودک نیست، بلکه به معنای آن است که نباید رفتار نامطلوب کودک بدون از دست دادن ستاره بخشیده شود، یا اینکه بر عکس بابت هر رفتاری کودک ستاره‌هایش را از دست دهد. این کار نباید منجر به کاهش اعتماد بنفس و عزت نفس و تحقیر کودک شود. از طرفی جدول ستاره به عنوان باجگیری از کودک یا رسیدن به خواسته های شخصی خودتان استفاده شود. 

عوامل موثر بر تشویق کودکان

عواملی وجود دارد که می‌تواند بر میزان اثرگذاری تشویق کودکان نقش داشته باشد از جمله این عوامل می‌توان به شیوه فرزندپروری صحیح و یکسان بین والدین، پایبندی به سیستم پاداش و توضیح شرایط به کودک و… اشاره کرد. برای اینکه سیستم پاداش‌دهی و تقویت کودکان موثر واقع شود بهتر است بین شیوه فرزندپروری والدین تفاهم وجود داشته باشد.

روش‌های متفاوت رفتار پدر و مادر با کودک باعث سردرگمی او می‌شود و ممکن است بر اثربخشی سیستم پاداش‌دهی تاثیر منفی بگذارد. زمانی تشویق کودکان موثر واقع می‌شود که بین رفتارهای والدین همسویی وجود داشته باشد و به انجام آن متعهد و پایبند باشند. به عنوان مثال ممکن است یک رفتار از نظر مادر مطلوب و از نظر پدر نامطلوب باشد، این مسئله باعث می‌شود که کودک پیام‌ها متنقاض دریافت کند و به سیستم پاداش‌دهی توجهی نکند. برای آشنایی با بهترین روش های تربیت کودک کلیک کنید.

برای دریافت مشاوره در زمینه نوزاد و کودک می‌توانید در هر ساعت از روز برای مشاوره تلفنی کودک از طریق شماره 02166419012 با برترین متخصصان کلینیک تخصصی نی نی مایند تماس حاصل نمایید.

سوالات متداول