نظریه ویگوتسکی یکی از نظریه های رشد است که در زمینه شناختی مطرح می‌شود. نظریه های این دانشمند نقش بزرگی در روانشناسی رشد ایفا می‌کند. در واقع تئوری های او مدت هاست که مورد استفاده قرار می‌گیرند و حتی در رشته روانشناسی تدریس می‌شوند. معروف ترین نظریه او فرهنگی- اجتماعی است که در مورد آن بیشتر توضیح خواهیم داد. وی در طول عمر خود در زمینه های مختلفی مثل زبان شناسی، تحلیل روانشناسی هنر و افسانه ها، روانشناسی کودک و همچنین کودکان ناشنوا و عقب افتاده کار کرد.

منبع: نظریه ویگوتسکی | خلاصه و کاربرد نظریه ویگوتسکی

نظریه ویگوتسکی

 ویگوتسکی، در شهری واقع در بلاروس متولد شد و تحصیلات آکادمیک خود را در روسیه گذراند. شهرت نظریه ویگوتسکی به دلیل تمرکز او بر روانشناسی رشد است. مطالعات و نظریه ویگوتسکی بسیار تحت تاثیر پیاژه قرار داشت. آن دو در یک عصر زندگی می‌کردند اما هرگز یکدیگر را ندیدند و پیاژه بعد از مرگ ویگوتسکی، نظریات او را مطالعه کرد.

لو ویگوتسکی

این داشنمد از مکتب مارکسیست پیروی می‌کرد. در واقع برای او بیشتر جنبه تولید و استفاده از انسان ها مورد توجه بود. در واقع معتقد بود انسان ها از طریق اختراع و ابزارهای مختلف می‌توانند به طور کامل بر محیط خود مسلط شوند. همانطور که گفته شد در حوزه های زیادی ورود کرد، اما ویگوتسکی در طول زندگی خود سعی بر تبیین نظریه ای روانشناختی درباره آگاهی داشت؛ با مرگ وی این نظریه تایید نشده و ناقص باقی ماند.

تفاوت نظریه ویگوتسکی با ژان‌پیاژه

پیاژه بر جهان شمولی و همه گیر بودن رشد شناختی تاکید می‌کند؛ اما ویگوتسکی رشد را بسیار تحت تاثیر فرهنگ و محیط می‌داند. حتی ویگوتسکی نظریه ای با همین مضمون نیز به نام فرهنگی- اجتماعی ارائه داده است. او معتقد است فرایند رشد در هر فرهنگی متفاوت است.

????تاکید بیشتر بر عوامل اجتماعی

ویگوتسکی معتقد است رشد شناختی کودکان ریشه در تعاملات اجتماعی دارد و از آموزش هایی که در مناطق مجاور کودک نیز اتفاق می‌افتد؛ نشات می‌گیرد. اما پیاژه معتقد است کودکان به طور مستقل در محیط کاوش می‌کنند و دانش را به تنهایی کسب می‌کنند. درواقع ویگوتسکی بیشتربر محیط تاکید دارد.

????نقش زبان در نظریه ویگوتسکی و پیاژه

لو ویگوتسکی، برخلاف پیاژه زبان را مقدم بر تفکر می‌داند. او معتقد است زبان و تفکر دو فرایند متفاوت هستند که به طور جداگانه رشد می‌کنند. اما در سه سالگی با یکدیگر ادغام می‍شوند و کودک قادر به تفکر درونی خواهد بود. او رشد شناختی را ناشی از درونی شدن زبان می‌داند.

????بزرگسالان در نظریه ویگوتسکی

در واقع بزرگسالان نیز بخشی از محیط اطراف کودک هستند و آن‌ها افکار خود را در اختیار کودک قرار می‌دهند. پیاژه بر نقش همسالان تاکید دارد و آن‌ها را عامل مهمی در کسب دیدگاه اجتماعی  کودک می‌داند. ویگوتسکی نیز با پیروی از پیاژه، نقش مهمی برای بزرگسالان در فرایند رشد، قائل است. او باور دارد کودکان بیشتر از طریق تعامل با والدین یا مربیان خود، اجتماعی می‌شود.

ابزارهای سازگاری فکری

ویگوتسکی و پیاژه هر دو معتقدند که کودکان با یک سری توانایی های اولیه متولد می‌شوند. پیاژه بر واکنشهای حرکتی و توانایی های حسی تاکید می‌کند. اما در نظریه ویگوتسکی این ابزارها را احساس، ادراک و حافظه معرفی کرد. ویگوتسکی آن‌ها را کارکردهای عالی ذهن می‌داند که بسیار تحت تاثیر فرهنگ هستند.

نظریه فرهنگی اجتماعی

برای درک بهتر نظریه فرهنگی-اجتماعی ویگوتسکی، باید دو مفهوم فردآگاه‌تر و منطقه مجاور رشد را بشناسید. این نظریه از اصلی ترین نظریه های ویگوتسکی است که در روانشناسی و مراحل رشد کودک تا بزرگسالی نقش مهمی ایفا می‌کند.

????فرد آگاه‌تر دیگر

همانطور که از اسم آن پیداست به معنای فردی در زندگی کودک است که دارای مهارت خاص یا دانش و تجربه بیشتری است. فرد آگاه تر دیگر در بیشتر موارد معلم یا والدین هستند؛ اما در دیگر موارد، شاید برخی از دوستان یا افرادی که کودک به تازگی با آنها آشنا می‌شود؛ باشد. حتی در مواردی فرد آگاه تر دیگر، یک شخص نیست بلکه می‌تواند یک سیستم آموزشی باشد. این مورد لزوم حضور یک فرد کمک کننده برای کودک را نشان می‌دهد.

????منطقه مجاور رشد

منطقه مجاور رشد در نظریه ویگوتسکی، به معنای بیشترین آموزش، راهنمایی و کمک حسی است که باید صورت بگیرد تا کودک امکان کسب یک مهارت را پیدا کند. بعد از مدتی، کودک قادر به استفاده از این توانایی ها به تنهایی است و دیگر نیازی به کمک دیگران ندارد. همزمان با منطقه مجاور رشد، کارکردهای عالی ذهن نیز رشد می‌کنند. فروید در انجام آزمایشی این مورد را تایید کرد.

در پژوهش او از دو دسته از کودکان درخواست شد وسایل خانه عروسکی را در جای مناسب قرار دهند. در این آزمایش، کودکانی که از قبل با مادران خود، این بازی را تمرین کرده بودند؛ نتیجه بهتری کسب کردند تا کودکانی که هیچ تمرینی در این زمینه نداشتند. تمرین با مادر در این آزمایش به معنای منطقه مجاور رشد است.

زبان در نظریه ویگوتسکی

در نظریه ویگوتسکی زبان دو نقش بسیار مهم در انتقال اطلاعات از بزرگسالان به کودکان دارد:

????زبان ابزار قدرتمندی برای سازگاری ذهن است

????زبان ابزار اصلی انتقال اطلاعات برای کودکان محسوب می‌شود.

همچنین او برای گفتار درونی 3 مرحله قائل است که شامل موارد زیر می‌شوند.

????در ابتدا کودکان فقط به اشیای غایب، اشاره می‌کنند.

????سپس در حدود سه سالگی، به خود فرمان می‎دهد و درشش سالگی این فرمان های خود جهت دهنده، روز به روز بی صدا تر، مختصر و کمتر قابل فهم می‌شوند.در واقع فقط خود کودک متوجه آن‌ها می‌شود.

????در آخر در هشت سالگی این گفتگوها به طور کلی از بین رفته و درونی می‌شوند.

کارکرد حافظه

او در آزمایشی در سال 1931 بین کودکان و بزرگسالان، قدرت حافظه آنان را مورد سنجش قرار داد. در این آزمایش او رنگ های مختلفی را به گروه های مختلف سنی نشان می‌داد و از آن‌ها می‌خواست در واکنش، عمل ساده را انجام دهند. برای مثال با دیدن رنگ قرمز عدد یک را نشان داده یا با مشاهده سبز دکمه ای را فشار دهند.

در این آزمایش کودکان بین 4 تا 8 سال معمولا هرچیزی که را که به یاد می‌آورند؛ انجام می‌دهند. در واقع درک درستی از محرک های بیرونی ندارند و واکنش درست را انجام نمی‌دهند. اما در مورد کودکان 9 تا12 سال تصاویر برای این دسته، یادآور واکنش درست بود و آن‌ها به بیشتر رنگها پاسخ درستی دادند.

سخن پایانی

ویگوتسکی، از نظریه های دیالکتیک هم بهره می‍گرفت و در مواردی متهم به یکسونگری و مطلق گرایی است. اما به طور کلی کمک شایانی به علم روانشناسی کرد و نظریه های او هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرند. حتی می‌توان گفت که نظریه گفتار خصوصی او انقلابی در روانشناسی رشد است. این دانشمند در 1934 در گذشت و از خود آثار مهمی برجای گذاشت.

برای دریافت مشاوره در زمینه نظریه ویگوتسکی می‌توانید در هر ساعت از روز برای مشاوره تلفنی از طریق شماره 02191002360 و یا از طریق تلفن ثابت با شماره 9099070354 جهت ارتباط با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو تماس حاصل نمایید.

سوالات متداول